ویتامین دی چیست ؟
ویتامین دی یک ویتامین محلول در چربی است که وظایف بسیار مهمی در بدن دارد. این ویتامین به تولید کلسیم، ساخت و مراقبت از استخوان ها کمک کرده و در تنظیم سیستم ایمنی، سلول ها و پیشگیری از سرطان مفید می باشد. بدن ویتامین دی را ذخیره کرده و زمانی که پوست در معرض نور آفتاب است، شروع به ساخت این ویتامین می کند. ویتامین د در برخی غذاها مثل شیر غنی شده با ویتامین دی یافت می شود
ویتامین دی دو دسته است:
ارگوکلسیفرول( D2)
کلسیفرول (ویتامین D3)
کوله کلسیفرول بهترین ترکیبی است که سطح ویتامین د را در خون افزایش می دهد. در کودکان کمبود ویتامین د موجب راشیتیسم یا نرمی استخوان می شود. برخی افراد ممکن است ویتامین د را به میزان کافی جذب نکنند بخصوص افرادی که در مناطق کوهستانی زندگی می کنند و همچنین سالمندان. سیاه پوستان به اندازه سفید پوستان، نور آفتاب را براحتی جذب نمی کنند بنابراین خطر کمبود ویتامین د در این افراد بیشتر است. کمبود ویتامین د با برخی بیماری ها مثل سرطان سینه و کولون، پروستات، فشار خون بالا، افسردگی و چاقی ارتباط دارد، بنابراین افراد با بیشترین سطح ویتامین د کمتر در معرض ابتلا به این بیماری ها هستند.
ویتامین D3 نسبت به ویتامین D2 بهتر جذب بدن می شود. این دو ویتامین به طور طبیعی در مواد غذایی یافت شده و به شیر نیز افزوده می شود. البته همه محصولات لبنی من جمله ماست و پنیر نمی توانند با ویتامین دی غنی شوند.
روغن کبد ماهی کاد (این روغن حاوی میزان بالای ویتامین آ است که مصرف زیاد آن می تواند مسمومیت ایجاد کند بنابراین اگر از آن برای تامین ویتامین د استفاده می کنید در مورد مصرف این روغن با پزشک مشورت کنید.)
ماهی های چرب مثل: سالمون، تن، ساردین و کیلکا
شیر و غلات غنی شده با ویتامین دی
تخم مرغ
زمانی که پوست در معرض نورآفتاب است، بدن شروع به ساخت ویتامین د می کند. رنگ پوست بر تولید ویتامین د تاثیر دارد. افراد با پوست روشن تنها باید به مدت ۴۵ دقیقه در هفته در نورآفتاب بمانند تا بدن بتواند ویتامین د موردنیاز را جذب کند درحالیکه مدت زمان موردنیاز برای افراد سیاه پوست بیش از ۳ ساعت می باشد.
هوای ابری و مه آلود، لباس، کرم ضدآفتاب و شیشه پنجره همگی میزان جذب نورآفتاب را به پوست کمتر می کنند. استفاده از کرم ضدآفتاب به پیشگیری از سرطان پوست کمک می کند. در مناطقی که دسترسی به نورآفتاب کم است، جذب ویتامین د بسختی صورت می گیرد لذا به ساکنین این مناطق توصیه می شود که مکمل ویتامین د مصرف کنند. ویتامین د در بیشتر قرص های مولتی ویتامین وجود دارد و به شکل کپسول یا قرص از دوز ۵۰ تا ۱۰۰۰ واحد در داروخانه ها یافت می شود. مصرف این ویتامین باید طبق تجویز پزشک انجام شود. افرادی که در هضم چربی مشکل دارند باید ویتامین د را به صورت تزریقی و طبق تجویز پزشک مصرف کنند.
مصرف مقدار مناسبی از ویتامین دی به پیشگیری از برخی بیماری ها کمک می کند:
۱- مصرف ویتامین دی در جلوگیری از استئوپورز :
ویتامین د به جذب کلسیم کمک کرده و موجب استحکام استخوان ها می شود بنابراین مصرف این ویتامین در طول عمر بسیار مهم است زیرا بیشتر استخوان ها در دوره جوانی شکل می گیرند. زنان در دوره یائسگی بیشتر در معرض خطر استئوپورز (پوکی استخوان) هستند لذا مصرف ویتامین د به همراه مکمل های کلسیم می تواند از پیشرفت پوکی استخوان و شکستگی آن جلوگیری نماید.
افراد دچار کمبود ویتامین د بیشتر در معرض شکستگی استخوان هستند لذا به این افراد توصیه می شود که روزانه ۷۰۰ تا ۱۰۰۰واحد مکمل ویتامین د را مصرف نمایند. ویتامین د تا ۲۲ درصد مانع شکستگی استخوان می شود.
۲- نقش ویتامین د در بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان :
ویتامین د از بروز بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان و استئومالاسیا جلوگیری می کند. افرادی که در مناطق شمالی زندگی می کنند و دسترسی مستقیم به نور آفتاب ندارند، باید ویتامین د را از طریق مصرف شیر غنی شده و محصولات لبنی دریافت کنند. این افراد می توانند از مکمل ویتامین د یا مولتی ویتامین به همراه ویتامین د استفاده نمایند.
۳- مشکلات پاراتیروئید:
۴ غده پاراتیروئید در گردن وجود دارد که وظیفه آنها تولید هورمون پاراتیروئید و کمک به ذخیره و مصرف کلسیم و فسفر در بدن است. ویتامین د اغلب برای درمان بیماری پاراتیروئید استفاده می شود.
۴- فشار خون بالا:
افراد دچار کمبود ویتامین د بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون هستند اما نمی توان گفت که کمبود ویتامین د موجب افزایش فشار خون در افراد سالم می شود. افراد مبتلا به بیماری کلیوی یا پاراتیروئید بیش فعال(هایپرپاراتیروئیدیسم) مبتلا به فشار خون هستند که کمبود ویتامین د نیز نقش مهمی در این بیماری ها بازی می کند. با این حال مصرف ویتامین د و مکمل های کلسیم، فشار خون را کاهش نمی دهد و یا خطر ابتلا به فشار خون را در زنان یائسه کمتر نمی کند.
۵- سرطان:
مصرف ویتامین دی ممکن است خطر ابتلا به سرطان های کولون، سینه، پروستات، پوست و پانکراس را کمتر کند اما نمی توان رابطه ای بین مصرف ویتامین د و کاهش خطر ابتلا به سرطان را مدعی شد. ویتامین د ممکن است اثرات ضد سرطانی داشته باشد. طبق تحقیقات، بالا بودن سطح ویتامین د با کاهش خطر سرطان پوست ارتباط دارد. زنان یائسه که مکمل کلسیم و ویتامین د مصرف می کنند، کمتر در معرض ابتلا به سرطان ها بویژه سرطان سینه قرار دارند. به علاوه مصرف کلسیم و ویتامین د خطر ابتلا به سرطان کولون و کولورکتال را کمتر می کند.
۶- درمان افسردگی فصلی (SAD) با ویتامین د :
SAD نوعی افسردگی است که در فصل زمستان و زمانی که دسترسی به نور آفتاب امکان پذیر نیست، روی می دهد. این بیماری اغلب با نورآفتاب درمان می شود. خلق و خوی افراد مبتلا به SAD زمانی بهبود می یابد که ویتامین د مصرف کنند.
۷- نقش کمبود ویتامین د در ابتلا به دیابت :
افراد دچار کمبود ویتامین د بیشتر در معرض خطر دیابت نوع ۲ قرار دارند اما نمی توان ادعا کرد که مصرف ویتامین د از دیابت نوع ۲ پیشگیری می کند و یا آن را درمان می نماید. دادن دو هزار واحد ویتامین د به کودکان یک ساله می تواند آنها را از ابتلا به دیابت نوع ۱ در بزرگسالی مصون نماید.
۸- بیماری قلبی:
کمبود ویتامین د خطر ابتلا به بیماری قلبی، حملات قلبی، سکته و نارسایی قلبی و همچنین خطر رسوب کلسیم در شریان ها را افزایش می دهد. رسوب کلسیم در شریان بیماران آتروسکلروز منجر به حمله قلبی یا سکته می شود. کمبود ویتامین د از جمله عواملی است که خطر ابتلا به بیماری قلبی، فشارخون، دیابت نوع ۲، چاقی و کلسترول بالا را افزایش می دهد اما این ادعا که با مصرف ۲۰۰ واحد ویتامین دی به همراه ۵۰۰ میلی گرم کلسیم، خطر حمله قلبی یا سکته کاهش می یابد، درست نیست.
۹- ویتامین د در درمان و پیشگیری بیماری ام. اس:
زنانی که روزانه حداقل ۴۰۰ واحد ویتامین د را مصرف می کنند، کمتر در معرض ابتلا به ام اس قرار دارند. بنابراین افزایش سطح ویتامین د با کاهش خطر ابتلا به ام. اس در مردان و زنان ارتباط دارد اما این بدین معنا نیست که مکمل ویتامین د به پیشگیری یا درمان ام. اس کمک می کند.
۱۰- چاقی:
کمبود ویتامین د با چاقی ارتباط دارد. زنان یائسه که روزانه ۴۰۰ واحد ویتامین د به علاوه ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم مصرف می کنند، کمتر در معرض چاقی و اضافه وزن قرار دارند.
۱۱- سایر بیماری ها:
ویتامین د برای تقویت سیستم ایمنی مفید بوده و به پیشگیری و درمان عفونت های ریوی کمک می کند.
۱۲- مرگ و میر:
کمبود ویتامین د خطر ابتلا به مرگ ومیر ناشی از سایر بیماری های مختلف را کمتر می کند.
توجه: دادن مکمل ویتامین د به کودکان شیرخوار یا کودکانی که به میزان کافی غذاهای غنی شده از ویتامین د را مصرف نمی کنند ضروری است. دادن مکمل ویتامین د به کودک را تا زمانی ادامه دهید که کودک از شیر گرفته شود و حداقل ۱ لیتر شیر یا شیر غنی شده با ویتامین د را به او بدهید. در مورد نوع و میزان مصرف ویتامین د برای کودکان با پزشک مشورت کنید. به توصیه سازمان بهداشت، کودکان و نوجوانانی که روزانه کمتر از ۱ لیتر شیر می نوشند، باید ۴۰۰ واحد ویتامین د مصرف کنند. اما قبل از دادن مکمل ویتامین د به کودک با پزشک مشورت کنید.
موارد احتیاط درمورد مصرف ویتامین د :
باید در مصرف مکمل های غذایی دقت کنید و آنها را طبق تجویز پزشک مصرف نمایید. افراط در مصرف ویتامین د عوارض جانبی را بهمراه دارد.
عوارض جانبی ویتامین د:
تشنگی، احساس طعم فلز در دهان، بی اشتهایی، کاهش وزن، استخوان درد، خستگی، بی حالی، خارش پوست، تهوع، اسهال، یبوست، تکرر ادرار و گرفتگی عضلات
مصرف ویتامین د در موارد زیر باید با احتیاط انجام شود:
بالا بودن سطح کلسیم یا فسفر
مشکلات قلبی
بیماری کلیوی
تجمع سلول های التهابی
عفونت ریه
تداخلات دارویی با ویتامین دی :
در صورت مصرف برخی داروها نباید از مکمل های ویتامین د استفاده شود و قبل از هر اقدامی باید با پزشک مشورت کنید.
آتروواستاتین (لیپیتور): مصرف ویتامین د، میزان جذب لیپیتور را در بدن کاهش می دهد و اثربخشی آن را کمتر می کند. در صورت مصرف داروی لیپیتور یا استاتین (داروهای کاهنده کلسترول) و قبل از مصرف ویتامین د با پزشک مشورت کنید.
کلسیپوترین (دوونکس): مصرف مکمل ویتامین د و کلسیپوترین که داروی بیماری پسوریازیس است، موجب افزایش سطح کلسیم خون می شود که این یک خطر جدی محسوب می شود.
مسدودکننده های کانال کلسیم: مصرف ویتامین د با برخی داروهای فشار خون و قلبی تداخل دارد. در صورت مصرف این داروها از مصرف خودسرانه ویتامین د اجتناب کنید.
داروهای مسدود کننده کانال کلسیم:
نیفدیپین( پروکاردیا)، وراپامیل (کالان)، نیکارداپین (کاردین)، دیلیتازم (کاردیزم، دیلاکور)،آملودیپین (نورواسک)
کورتیکواستروئیدها (پردنیسون): مصرف کورتیکواستروئیدها در بلندمدت موجب پوکی استخوان یا استئوپورز می شود. مکمل کلسیم و ویتامین د به استحکام استخوان کمک می کند. درصورت مصرف داروهای کورتیکواستروئید در بیش از ۶ ماه، برای مصرف کلسیم و ویتامین د با پزشک مشورت کنید.
دیگوکسین (لانوکسین): این دارو برای درمان بی نظمی تپش قلب استفاده می شود. مصرف ویتامین د به همراه این دارو موجب افزایش سطح کلسیم خون می شود که مشکلات جدی را بهمراه دارد.
داروهایی که میزان ویتامین د خون را افزایش می دهند:
استروژن: هورمون درمانی با استفاده از استروژن موجب افزایش سطح ویتامین د خون می شود که اثرات مثبتی بر میزان کلسیم و استحکام استخوان دارد. به علاوه مصرف مکمل ویتامین د به همراه قرص استروژن، توده استخوان را افزایش می دهد. البته این موضوع در مورد هورمون پروژسترون صدق نمی کند.
ایزونیازید (INH): دارویی که برای درمان سل ریوی ستفاده می شود.
تیازید: یک قرص ادرار آور که به خروج مایعات اضافی بدن کمک می کند. این قرص فعالیت ویتامین د را افزایش داده و منجر به بالا رفتن سطح کلسیم خون می شود.
داروهایی که سطح ویتامین د را کاهش می دهند:
درصورت مصرف داروهای زیر و نیاز به ویتامین د باید با پزشک مشورت کنید:
آنتی اسیدها: مصرف برخی آنتی اسیدها در بلندمدت سطح، متابولیسم و وجود ویتامین د را تغییر می دهند.
داروهای ضدگرفتگی: فنوباربیتال، فنیتوئین (دیلانتین)، پریمیدون (میسولین)، واپروئیک اسید(دیپاکوت)
مهارکننده اسید صفرا که برای کاهش کلسترول مصرف می شوند:
کلستیرامین (کوئستران، پریوالیت)، کلستیپول (کولستید)
ریفامپین که برای درمان سل ریوی استفاده می شود
روغن های معدنی که با جذب ویتامین د تداخل دارند
اورلیستات که برای کاهش وزن و پیشگیری از جذب چربی استفاده می شود. این دارو مانع جذب ویتامین های محلول در چربی مثل من جمله ویتامین د می شود. پزشکانی که این دارو را تجویز می کنند، مصرف مولتی ویتامین با ویتامین های محلول در چربی را به بیماران توصیه می کنند.
